اخیرا مؤسسۀ ملی سلامتِ آمریکا اعلام کرد شرکت کایزر پرماننته که یکی از بزرگترین شرکت‌های بهداشت در آمریکاست، اولین واکسن کووید- 19 را آزمایش کرده است. دانشمندان تخمین می‌زنند که حداقل یک سال طول می‌کشد تا واکسن کووید- 19 در دسترس همگان قرار گیرد. برای درک الزاماتِ تولید واکسن کووید- 19، پای صحبتِ پروفسور روث کارون می‌نشینیم که در دپارتمانِ سلامتِ بین‌الملل در دانشکدۀ بهداشت بلومبرگ فعالیت می‌کند. کارون، مدیر و بنیانگذارِ پروژۀ واکسنِ جان هاپکینز و مدیر مرکز پژوهش‌های ایمن‌سازی است. متنِ پیش‌رو، پرسش و پاسخی با پروفسور کارون دربارۀ واکسن کووید است.
چه گروه‌هایی روی واکسن کووید- 19 کار می‌کنند؟
گروه‌های مختلفی دارند روی این واکسن کار می‌کنند ـــ از بخش‌های مختلفِ آکادمیک، بیوتکنولوژی، و داروسازی. این گروه‌ها از تکنولوژی‌های جدیدی بهره می‌گیرند که توسعۀ واکسن را تسریع می‌کند، اما در عین حال ما هنوز به نحوۀ عمل این تکنولوژی‌های مدرن کاملا واقف نیستیم. برای همین هم مهم است که همزمان گروهای متعددی روی تولیدِ چندین واکسن کار کنند.
چه‌قدر با تولید واکسنِ کووید- 19 فاصله داریم؟
درست چهار هفته بعد از اولین رمزگشاییِ ژنتیکِ ویروس در چین، اولین نمونۀ واکسنِ کووید تولید شد. یکی از دلایلِ این سرعتِ عمل، این بود که ائتلافِ آمادگیِ اپیدمیک موسوم به سِپی (CEPI) روی آن سرمایه‌گذاری کرده بود. سِپی یک پروژۀ مشارکت بین‌الملی است که سه سال پیش شکل گرفت، و ماموریت اصلیِ آن این است که تولید واکسن علیه بیماری‌های عفونیِ نوظهور را تسریع کند و این واکسن‌ها را در اختیارِ مردم قرار دهد. یکی از فعالیت‌های این پروژه، آمادگی برای «بیمارهای مجهول» است، یعنی بیماری‌هایی که در آینده بروز خواهند کرد ولی هنوز ناشناخته‌اند و واکسنی برای آن‌ها وجود ندارد. سِپی برای تولیدِ تکنولوژی‌هایی تشکیل شد که بتوان از آن‌ها برای تولیدِ سریعِ واکسن استفاده کرد ـــ صرف‌نظر از این‌که بیماری چه باشد. کووید- 19 هم یکی از همین «بیماری‌های مجهول» است.
فرق بین واکسنِ کووید و ضدویروسِ کووید چیست و چه زمانی در دسترس عموم خواهند بود؟
پیش‌بینیِ زمانیْ واقعا سخت است. شاید طی شش تا نُه ماه آینده واکسن تولید شود، ولی مشکلِ بعدیْ رسیدن به تولیدِ انبوه است. تولید و آزمایشِ واکسن (برای کسانی که هنوز مبتلا نشده‌اند)، با تولیدِ ضدویروس (برای درمانِ افرادی که ازقبل مبتلا شده‌اند) فرق دارد. اگر ضدویروس را روی مبتلایان کووید اعمال کنید، کارتان خیلی زود تمام می‌شود ـــ یعنی نتیجۀ کار خیلی زود معلوم می‌شود. اما درمورد واکسن وضع فرق می‌کند؛ چون نتیجۀ کار را فورا مشاهده نمی‌کنید، بلکه باید پاسخ سیستم ایمنی بدن افراد را زیر نظر بگیرید، و برای اثربخشیِ تحقیق باید تعدادِ کافی از افراد را در معرضِ ویروس قرار دهید تا معلوم شود که آیا واکسن درست کار می‌کند یا نه. برای همین، نتیجۀ تحقیقاتِ مربوط به ضدویروس معمولا زودتر از تحقیقاتِ واکسن منتشر می‌شود. ضمنا داده‌های به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که ویروسِ کووید انواعِ مختلفی دارد. ما هنوز از ارتباطِ بیولوژیکِ آن‌ها اطلاعاتی نداریم، اما باید بفهمیم که آیا واکسن‌ها و ضدویروس‌ها در مقابله با همۀ انواعِ این ویروس به یک اندازه موثر هستند یا نه.
برای رسیدن واکسن به بازار، چه مراحلی باید طی شود؟
اول باید خودِ واکسن تولید شود. معمولا واکسن اول روی حیوانات آزمایش می‌شود که این به نوعِ واکسن و بیماری بستگی دارد. سپس تحت نظارتِ قانون‌گذاران، کمیسیون‌های اخلاقی، و کمیسیون‌های آماری، واکسنِ موردنظر واردِ مرحلۀ آزمایشِ بالینی می‌شود، که معمولا تعداد کمی از بزرگسالانِ جوان و سالم را شامل شده، و بعد افرادِ بیشتری از سنینِ مختلف در آن شرکت می‌کنند، و معمولا مبتلایان به بیماری‌های زمینه‌ای هم جزوِ آن‌ها هستند.
وقتی معلوم شد که فلان واکسن بی‌ضرر و موثر است، باید وارد بازار شود. آوردنِ واکسن به بازار، فرایندی پیچیده است که نیازمندِ سرمایه‌گذاری در بخشِ تولید و توزیع است. در ماه‌های آتی، ما و بقیه در جاهای دیگرِ دنیا باید طوری عمل کنیم که مطمئن شویم سرمایه‌گذاری‌های کافی در این زمینه انجام خواهد شد و همچنین باید با گردآوری و بازبینیِ داده‌ها بفهمیم چه کسانی و در چه زمانی نیازمندِ واکسن هستند. شاید یادتان باشد که در زمان همه‌گیریِ آنفلوآنزا در 2009، ما دچار کمبود واکسن شدیم، برای همین واکسن‌زدن را بر اساسِ میزانِ ریسکِ افراد، اولویت‌بندی کردیم. و البته این یک بیماری جهانی‌ست ـــ یعنی در مورد تامینِ واکسن، باید به مسئلۀ برابری و عدالت در سطحی جهانی فکر کنیم.
آیا در شرایطی مثل امروز، هیچ میان‌بر یا راهِ سریعی برای تهیۀ واکسن وجود دارد؟
درواقع ما توسعۀ واکسن را تسریع کرده‌ایم: از رمزگشاییِ ژنتیک تا تهیۀ واکسن برای آزمایش‌های بالینی عملا چند هفته طول می‌کشد که دستاوردی بزرگ است. ولی آزمایش‌های بالینی را نمی‌توان شتابزده طی کرد. زمان می‌برد تا سیستم ایمنیِ انسان به واکسن پاسخ دهد، و ارزیابی نتایج آزمایش هم زمان‌بر خواهد بود. با این حال، در شرایط اضطراری، بخشی از فرایند آزمایش واکسن را می‌توان تسریع کرد. سرعت ارزیابیِ واکسن، متاثر از فوریتِ مسئله است. در مورد بیماری‌های همه‌گیر، این را می‌دانم که ما تا جای ممکن ایمن و سریع حرکت می‌کنیم.
مهم‌ترین چیزی که مردم دربارۀ تولید واکسنِ کووید باید بدانند چیست؟
برای توقفِ همه‌گیریِ کرونا، واکسن‌ها اهمیتی حیاتی دارند ـــ ولی این واکسن‌ها یک‌شبه تولید نمی‌شوند. ضمنا به‌نظرم مهم است مردم این را درک کنند که بدون سرمایه‌گذاری در حوزۀ واکسن، توسعۀ سریعِ واکسن با تکنولوژی‌های مدرنْ امکان‌پذیر نخواهد بود. در سال 2015، چند صاحب‌نظر با انتشار مطلبی در ژورنال پزشکی نیوانگلند، برای حمایت از تولیدِ سریعِ واکسن، پیشنهادِ تشکیلِ سازمانی مثلِ سِپی (ائتلاف آمادگیِ اپیدمیک) را دادند و بسیاری از واکسن‌های کووید- 19 که امروز درحالِ توسعه هستند، نتیجۀ تلاشِ کسانی هستند که درخواستِ سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های تولید واکسن کرده بودند. درواقع قبل از این‌که ما از وجودِ کووید- 19 باخبر شویم، ائتلاف آمادگیِ اپیدمیکْ تامینِ سرمایۀ این واکسن‌ها را ممکن کرده بود.
____________
منبع: دانشگاه جان هاپکینز
