از زمانِ آنفلوآنزای اسپانیاییِ سال 1918 که یکی از مرگبارترین همه‌گیری‌های جهان بود، توصیه‌های صحیِ عمومی برای اجتناب از امراضِ تنفسیْ تقریبا تغییری نکرده است: فاصلۀ امن را با دیگران حفظ کنید. دست‌ها را مرتبا با آب و صابون بشوئید تا میکروب‌های سطح پوست از بین برود. دهان و بینیِ خود را با ماسک صورت (یا حتی چارقد) بپوشانید. این دستورالعمل‌ها به‌خاطر این تدوین شد که دانشمندان متوجه شدند عفونت‌های تنفسیْ عمدتا ازطریقِ ترشحاتِ آلودۀ ناشی از سُرفه و عطسه و حرف‌زدن و نفس‌کشیدن منتشر می‌شوند.
ولی بیش از یک قرن بعد از آن‌که آنفلوآنزای اسپانیایی 50 میلیون نفر را در سراسر جهان کشت، هنوز نحوۀ عملِ این ترشحاتِ سیال را به‌خوبی نمی‌دانیم. درواقع، تمام جوانبِ همه‌گیریِ فعلی، به شاخه‌ای از فیزیکْ موسوم به دینامیکِ سیالات (یا جریانِ سیالات) ربط پیدا می‌کنند؛ مثلا نحوۀ تشکیل و حرکتِ ترشحات، نحوۀ رسیدنِ ترشحات به دیگران، تاثیرِ دستگاه‌های تنفسی و ماسک‌های صورت. بسیاری از این موارد، نهایتا به حرکتِ سیالات مربوط می‌شوند و برای همین هم عده‌ای از محققان برای شناختِ بهترِ همه‌گیریِ کرونا، این بیماریِ تنفسی را با کمکِ علمِ فیزیک مطالعه می‌کنند.
درک بهترِ ترشحات تنفسی
انتقالِ عفونت‌های تنفسی از فردی به فرد دیگر، عمدتا ازطریقِ ترشحاتِ آلوده صورت می‌گیرد که درعمل یا به‌صورتِ لمسِ سطحِ ازقبل آلوده‌شده، یا به‌صورتِ هوابُرد (یعنی از راه هوا) انجام می‌شود. افرادِ آلوده به ویروس معمولا این ترشحات را ازطریق سرفه یا عطسه بیرون می‌ریزند، و این علائم به دیگران می‌گویند از فردِ موردنظر اجتناب کنند. ولی انتقالِ بیماری درواقع به عواملِ بسیار زیادی بستگی دارد، ازجمله: مقدارِ ترشحاتِ خارج‌شده، اندازۀ قطرات، و سرعتِ خروجِ آن‌ها از دهان و بینی در هنگام عطسه و سُرفه و حرف‌زدن و نفس‌کشیدن.
مثلا عطسه‌کردن می‌تواند قطراتِ درشتی را با سرعتِ نسبتا زیادی بیرون بریزد، درحالی که سرفه‌کردنْ 10 تا 100 برابر (کمتر از عطسه‌کردن) ترشحاتْ بیرون می‌ریزد. موقعِ حرف‌زدن، ترشحاتِ خروجیِ دهانْ خیلی کمتر و ریزتر از عطسه و سرفه است. ولی این ترشحاتِ ریزْ احتمالِ بیشتری دارد که در هوا باقی بمانند و در مسافتِ دورتری حرکت کنند و عفونت را به بقیه منتقل کنند (البته درصورتِ استنشاق توسطِ دیگران). ولی قطراتِ درشتْ احتمالِ بیشتری دارد که سطوح را آلوده کنند و از راهِ لمسِ دستْ عفونت را به فردِ دیگری منتقل کنند.
تحقیقاتِ زیادی درمورد نحوۀ تولید و انتقالِ ترشحات انجام شده است. ولی اجماعِ محققان بر این است که رفتارِ ترشحاتْ بسیار پیچیده است، و اندازه‌گیری و سنجشِ آن‌ها هم بسیار مشکل است. یکی از موضوعات مهم برای محققان، نحوۀ تشکیلِ قطراتِ ریز موقعِ حرف‌زدن و نفس‌کشیدن است. اگر این موضوع معلوم شود، نحوۀ انتقالِ کووید- 19 توسطِ مبتلایانِ بدونِ‌علامت که (بدون سرفه و عطسه) کاملا عادی حرف می‌زنند و نفس می‌کشند، روشن خواهد شد.
یکی از نظریات این است که ویروسِ کرونا عمدتا توسطِ قطراتِ بسیار بسیار ریز ـــ یعنی یک غبارِ خیلی ریز ـــ در هوا منتقل می‌شود. این ممکن است برای اصلِ فاصله‌گذاریِ اجتماعیْ پیامدهای بزرگی داشته باشد. در یکی از پژوهش‌ها نشان داده شد که قطراتِ درشتی که موقعِ عطسه بیرون می‌ریزند، حتی گاهی ممکن است تا فاصلۀ 6 متری در هوا منتشر شوند؛ پس فاصلۀ دومتری که فعلا توصیه می‌شود، شاید نتواند ریسکِ انتقالِ ویروس را از بین ببرد. عواملِ دیگری که جای بررسی دارد، نحوۀ تبخیرِ ترشحات و استنشاقِ آن‌ها، و نحوۀ عملِ ترشحات در محیط‌های بسته درمقابلِ محیط‌های باز، و تاثیرِ دما و رطوبت بر میزان انتقال بیماری‌ست.
استراتژی‌های محافظتی برای کووید- 19، در آینده اصلاح خواهند شد
استراتژی‌های قرنطینه برای کووید- 19 که سیاست‌گذاران تدوین می‌کنند، برمبنای سوادشان از از فیزیکِ سیالات است، اما این دستورالعمل‌ها دیگر قدیمی شده‌اند. درواقع بسیاری از دستورالعمل‌هایی که امروز در سالِ 2020 استفاده می‌شود، براساس مطالب منتشره در دهۀ 1930 است. از آن زمان تا به امروز، دانشمندان چیزهایی زیادی آموخته‌اند، ولی سیاست‌ها هنوز به‌روز نشده‌اند یا اطلاع‌رسانیِ کافی انجام نشده است.
مثلا، حتی با گذشتِ ماه‌ها از همه‌گیری کرونا، هنوز خیلی‌ها می‌پرسند که آیا باید ماسک بزنیم یا نه. ماسک‌ها معمولا برای این طراحی شده‌اند که از فردی که آن را به‌صورت زده، محافظت کند؛ مثلِ کارگران ساختمانی که سعی می‌کنند از استنشاقِ گرد و غبار اجتناب کنند. اما ماسک‌های صورتی که برای مقابله با امراضِ تفسی مثل کووید- 19 ساخته می‌شوند، هم باید برای محافظتِ خودِ فرد، و هم برای محافظتِ دیگران در برابرِ او ساخته شوند.
به‌هرحال، دانشمندان با بررسیِ جریانِ هوایِ اطرافِ دهان و بینی (موقعِ حرف‌زدن، عطسه، و سرفه)، به فهمِ دقیق‌تری از نحوۀ محافظتِ مردم رسیده و بزودی دستورالعمل‌های جدید و بهتری برای تهیۀ ماسکْ آماده و ارائه خواهند کرد. ضمن این‌که دستورالعمل‌های مربوط به فاصله‌گذاری اجتماعی و ضدعفونیِ سطوح هم احتمالا اصلاح خواهند شد.
وقتی مردم از جوانبِ علمیِ انتشارِ ترشحاتِ تنفسیْ بهتر آگاه باشند، در مقابله با کرونا هم موفق‌تر عمل می‌کنند. باید این را بدانیم که خودِ ویروسِ کرونا، موجودی درحالِ تغییر و تکامل است و محققانِ علومِ مختلف شبانه‌روز دارند روی این موضوع کار می‌کنند، و ما هم باید با حفظ فاصلۀ اجتماعی و رعایت اصول صحی ـــ ازجمله بهداشت تنفسی ـــ به این مقابله کمک کنیم.
