اخیرا در برخی کشورها دستورالعمل‌های صحیْ سختگیرانه‌تر شده و مثلا در آمریکا، بالاترین مراجعِ صحیِ کشور با بازبینیِ توصیه‌های خود، علاوه‌بر حفظ فاصلۀ اجتماعی، تاکیدِ بیشتری بر استفاده از تجهیزاتِ محافظتِ شخصی (PPE) خصوصا ماسک در اماکنِ عمومی کرده‌اند. توصیه‌های رسمی برای منعِ گسترش ویروس کرونا کماکان درحال تکامل و پیشرفت است و اولویت‌بندیِ روش‌های مقابله با عفونت، که به آن «سلسله‌مراتبِ کنترل» می‌گویند، یکی از استراتژی‌های اصلی در مهارِ ویروس کروناست. در این سلسله‌مراتب، فاصله‌گیری، ضدعفونی، و بهداشتِ دست‌ها جزوِ اولویت‌های اصلی هستند و استفاده از دستکش و ماسک جزو آخرین چاره‌ها محسوب می‌شوند.
چرا دستورالعمل‌های صحیْ سختگیرانه‌تر شده و از مردم خواسته می‌شود که بیرون از خانه ماسک بزنند؟
یکی از دلایل این است که بخشِ اعظمِ مبتلایان، افرادِ بدونِ علامت ـــ یعنی ناقلانِ پنهان ـــ هستند که ویروسِ کووید- 19 را بدون آن‌که خودشان خبر داشته باشند، با خود حمل و منتشر می‌کنند. البته استفاده از ماسک عمدتا برای آلوده‌نکردنِ دیگران است و هنوز «در خانه ماندن» بهترین استراتژیِ محافظتِ شخصی است. ضمنا یکی از دلایلی که استفاده از ماسک‌های دست‌سازِ پارچه‌ای برای عموم توصیه می‌شود، این است که ماسک‌های تخصصی (مثل ماسک جراحی و ماسکِ N95) برای مصرفِ کادرِ پزشکی اولویت دارد و ما کماکان شاهدِ کمبود این نوع ماسک‌های حرفه‌ای هستیم.
آیا ماسک‌های خانگی یا دست‌ساز می‌تواند محافظت کافی ایجاد کند؟
اول از همه باید بدانیم که بهترین گزینه برای محافظت از خود و دیگران، ماندن در خانه است. اگر مجبورید بیرون بروید، استفاده از ماسکِ خانگی خیلی بهتر از نداشتنِ ماسک است. مسئله مهمی که وجود دارد این است عمدۀ مردم دربارۀ نحوۀ صحیحِ ساخت و استفاده از ماسک‌های خانگی به‌خوبی آموزش ندیده‌اند. اگر در محیطِ کارتان مجبورید از تجهیزاتِ محافظتِ شخصی استفاده کنید، قاعدتا آموزش‌های لازم باید به شما داده شود. به‌هرحال، هربار که ماسک را از صورت‌تان برمی‌دارید آن را جایی بگذارید که با بقیۀ لوازم‌تان تماس پیدا نکند و دست‌های‌تان را هم بلافاصله بشویید. اگر ماسک‌تان را شستشو نداده‌اید، دفعۀ بعد که بیرون می‌روید، ماسکِ دیگری را به استفاده کنید.
به زبانِ علم، هرچه ذراتِ ترشح‌شده بزرگتر باشند، زودتر به زمین می‌افتند، و ماسک‌های دست‌سازِ پارچه‌ای هم معمولا همین ذراتِ درشت را بهتر فیلتر می‌کنند. ولی ذراتِ ریز از این ماسک‌ها عبور می‌کنند. پس این نوع ماسک‌ها ـــ مثلا در سوپرمارکت ـــ از پاشیدنِ ذراتِ آلودۀ موجود در نفسِ فردِ آلوده روی سطوحِ مختلف جلوگیری می‌کند. یاددادنِ این مطلب به مردم خیلی مهم است، چون بسیاری از افرادِ آلوده به کرونا علامتی از این بیماری ندارند.
انواعِ مختلفی از ماسک‌ها وجود دارد. کدامیک از آن‌ها برای کارکنانِ غیرپزشکی بهتر است؟ و کدام پارچه‌ها برای درست‌کردنِ یک ماسکِ مناسب خوب است؟
در این‌باره تابه‌حال چندین تحقیق انجام شده است که به نفوذِ ذراتِ آلوده از داخلِ پارچه پرداخته‌اند؛ خصوصا ریزترین و نگران‌کننده‌ترین ذرات که فیلترکردن‌شان از بقیۀ ذرات مشکل‌تر است. در این آزمایش‌ها معلوم شده است پارچه‌هایی که ذراتِ ریز را فیلتر می‌کنند، معمولا ضخیم‌تر هستند (مثل پارچۀ حوله یا فیلترِ جاروبرقی)؛ ولی نفس‌کشیدن ازطریقِ آن‌ها هم سخت‌تر است، که سخت‌شدنِ تنفس ازطریقِ این پارچه‌ها آن‌ها را گزینه‌های مناسبی برای تولیدِ ماسک نمی‌کند. ضمنا هیچ‌کدام از این پارچه‌ها، اطرافِ صورت را آب‌بندی یا پلُمب نمی‌کند. به‌هرحال ذراتِ ریزتر از اطرافِ ماسک عبور می‌کنند. پس درواقع هیچ محافظتِ قطعی دربرابرِ استنشاقِ ذراتِ آلوده وجود ندارد. ولی همۀ پارچه‌ها از عبورِ ذراتِ درشت‌تر که ممکن است روی سطوح ریخته شوند، جلوگیری می‌کنند.
درمورد ذراتِ ریز، مقاومتِ پارچه‌های مختلف باهم فرق دارد ولی تقریبا همۀ آن‌ها بیش از 90 درصدِ ذراتِ ریز را عبور می‌دهند. ماسک‌های حرفه‌ای (یعنی ماسک‌های جراحی و ماسک‌های N95) خیلی قوی‌تر هستند ولی نکتۀ مهم این است که این اقلام باید برای کادرِ اِمداد و پزشکی و کسانی که تماسِ مستقیم با بیماران دارند، نگه داشته شوند، چون اقلامِ محافظتیِ شخصی هنوز در بسیاری از مناطق دچار کمبود است.
کسی که ماسک می‌زند باید این‌طور فکر کند که اصولا دارد از دیگران محافظت می‌کند و نه خودش. یعنی فرض کند که خودش به ویروس آلوده است، حتی اگر کاملا احساسِ سلامتی می‌کند. اگر ذهنیتِ خود را بر این مبنا قرار دهید، انتخاب‌های صحیح‌تر و امن‌تری خواهید داشت. مثلا سعی می‌کنید کمتر بیرون بروید و به اماکنِ کمتری سر بزنید و تا جای ممکن از دیگران بیشتر فاصله بگیرید (حتی وقتی ماسک به صورت دارید).
آیا استفادۀ مجدد از ماسک (خواه ماسکِ خانگی یا حرفه‌ای) بی‌اشکال است؟ و در این صورت، چطور می‌توان مطمئن شد که برای استفادۀ مجدد، تمیز و ایمن هستند؟
اگر به ماشینِ لباسشویی دسترسی دارید، از لباسشویی برای شستنِ ماسکِ خانگی استفاده کنید. ترجیحا چندین ماسک داشته باشید که موقعِ شستنِ تعدادی از آن‌ها، حداقل یک ماسکِ خشک و تمیز در دسترس‌تان باشد. بعضی‌ها حتی با استفاده از اقلامی مثل جوراب یا پارچۀ تی‌شرت هم ماسک درست می‌کنند، و داشتنِ چند ماسکِ خانگی کارِ سختی نیست. برای درست‌کردنِ ماسک لازم نیست استادِ خیاطی باشید. بعضی‌ها با شال و چارقد و کِشِ مو هم ماسک درست می‌کنند. اگر ماسکِ جراحی یا ماسک N95 دارید، آن‌ها را نشویید. بهترین روش برای استفادۀ مجددشان این است که آن‌ها را در یک کیسۀ کاغذی و در جایی گرم قرار دهید و تا یک هفته به آن‌ها دست نزنید، تا ویروس‌های احتمالیِ موجود در آنْ قدرتِ آلوده‌کنندگی خود را از دست بدهند. کسانی که به لباسشویی دسترسی ندارند هم می‌توانند ماسک‌های دست‌سازِ خانگی را داخلِ کیسه‌های کاغذی نگهداری کنند. داده‌های اخیر نشان می‌دهد که اگر ماسکِ پارچه‌ای در جایی جدا در معرضِ هوا قرار گیرد، ویروسِ کرونای موجود در آن، بعد از تقریبا 2 روز تاثیر خود را دست می‌دهد.
آیا استفاده از دیگر اقلامِ محافظتِ شخصی، مثل دستکش، واقعا موثر است؟
برخی کارشناسان پوشیدنِ دستکش را ـــ مگر برای امدادرسانان یا کادر پزشکی ـــ برای استفادۀ مردمِ عادی در اماکن عمومی توصیه نمی‌کنند، چون معتقدند که دستکش علاوه‌بر این‌که چندان مفید نیست، به‌درستی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. اگر قرار است دستکش بپوشید، برای این‌که موثر وقع شود عملا نباید به موبایل و کیفِ پول‌تان دست بزنید، چون همین‌که به سطوحِ پُرتماس دست بزنید، دیگر دستکش فایدۀ زیادی ندارد.
بعضی پزشکانِ بیماری‌های عفونی هم هشدار می‌دهند که دستکش‌های یک‌بار مصرف هم مثل ماسک‌ها، ممکن است احساسِ مصونیتِ اشتباه را به مردم القا کنند و این باعث شود که مثلا از شستنِ دست‌های‌شان خودداری کنند. ضمن این‌که اگر این دستکش‌ها به درستی دور انداخته نشوند، خودشان ممکن است منبعِ انتشار آلودگی باشند. باید این را به‌خاطر داشته باشیم که در سلسله‌مراتبِ کنترلِ بهداشتی، استفاده از تجهیزات محافظتی شخصی (مثل دستکش و ماسک و غیره)، آخرین چاره محسوب می‌شود. درواقع از سال‌ها پیش معلوم شده بود که پوشیدنِ چیزهایی مثل دستکش و ماسک، کم‌تاثیرترین عامل در مهار انتقال ویروس است. برای همین هم بهترین راه برای محافظت در برابر ویروسِ کرونا عبارتست از فاصله‌گیریِ اجتماعی، نظافت و ضدعفونی، و شستنِ مرتب دست‌ها.
